Innovatie: de kracht van ons programma

Het HWBP draait op volle toeren: 174 kilometer dijk is afgerond, ruim 600 kilometer bevindt zich in één van de projectfasen. Er zijn ook veel uitdagingen, zoals de energietransitie, economische onzekerheid en de stabiliteit van het programma. De gevolgen van maatschappelijke ontwikkelingen merken we vroeg of laat ook bij het HWBP. En hoe groter de uitdaging, hoe groter de noodzaak om te innoveren.

[Leestijd: 10 minuten]

Programmadirecteuren Erik Wagener en Eric Withaar vertellen hoe zij innovatie bij het HWBP ervaren. “We willen een lerende alliantie zijn. Ons programma loopt gedurende dertig jaar. Dat maakt het bij uitstek geschikt om te vernieuwen, te leren en die ervaringen bij volgende projecten in te brengen.”

Het afgelopen jaar startten diverse projecten in de uitvoeringsfase. Dat is altijd een mooi en tastbaar teken van voortgang, maar ook buiten het zicht gebeurt het. Veel waterschappen zijn gestart met de voorbereidingen voor nieuwe projecten. Bovendien zijn we wat innovatie betreft goed op stoom: dertien waterschappen zijn trekker van wel 22 innovatiepilots.

Natuurlijk komen we ook uitdagingen tegen, vertelt Erik: “De stabiliteit van ons programma is een terugkerend aandachtspunt. Een bestuurlijke werkgroep en een ambtelijke adviesraad van de alliantie brachten daarover een belangrijk advies uit.

De aanbevelingen worden nu opgevolgd en door een grote groep alliantiepartners verder uitgewerkt. We werken bijvoorbeeld aan het vergroten van de bestuurlijke aandacht voor projectbeheersing, maar ook aan het verbeteren van de projectaanpak, zoals risicomanagement.”

Vergroot afbeelding De twee HWBP-directeuren op veldbezoek
Eric Withaar (links) en Erik Wagener (rechts) krijgen een rondleiding over de Sterke Lekdijk

Onlosmakelijk verbonden

Innovatie is al vanaf de oprichting onlosmakelijk verbonden met het HWBP. Dat zie je ook terug in onze investeringen. Jaarlijks investeert het HWBP 10 miljoen euro in het stimuleren van innovaties. En dat loont: wat we erin stoppen verdienen we met een factor 3 terug in besparingen.

Eric: “De kracht van ons programma is dat we innovaties over een periode van 30 jaar kunnen laten renderen.” De focus van de Kennis- en innovatieagenda verschuift de komende jaren van het opdoen van nieuwe kennis naar het toepassen daarvan in de praktijk. De Innovatieversneller helpt projecten bij die overgang.

Erik: “Ook zijn er nu de bestuurlijke ambassadeurs, die innovaties onder de aandacht brengen bij collega’s en ons scherp houden met hun kritische blik.

Veilig achter de dijk

Rijk en waterschappen nemen hun opdracht als alliantiepartners heel serieus. Maar de belangrijkste stakeholders zijn de burgers en bedrijven van Nederland. Zij rekenen erop dat ze veilig zijn achter de dijk, nu en in de toekomst. Eric: “We moeten dus doen wat we beloven.

En tempo maken, want de klimaatscenario’s laten zien dat de ontwikkelingen behoorlijk rap gaan. In die zin voelen we een hoge prestatiedruk.” Erik: “Gek genoeg vind ik dat best prettig, want alle HWBP-partners delen die ambitie.”

De neuzen staan dus dezelfde kant op. De maatschappelijke noodzaak om Nederland waterveilig te houden is evident: het gaat over de toekomstige inrichting van ons land. “Op een feestje hoef ik niet uit te leggen waarom het belangrijk is wat wij doen”, aldus Erik. “Het HWBP heeft een gewichtige, maar ook verantwoordelijke opdracht. En die kunnen we alleen vervullen als we innoveren.”

(het gesprek gaat verder onder de foto)

“De weg naar een succesvolle toepassing van een innovatie is lang en zit vol met hobbels”

Maar van welke innovatie gaat het hart van de programmadirectie nou echt sneller kloppen? “Er gebeurt zo veel moois”, zegt Eric.

“Als ik iets moet kiezen: de zetsteenpers van Waterschap Scheldestromen. Dat vind ik zo’n sterk circulair voorbeeld. Een veelbelovend idee uit de koker van een Zeeuwse waterschapper dat ontstond toen hij met een vriend over de dijk fietste.” Met die pers maak je van afvalmateriaal uit de sloot heel sterke zetstenen. Het resultaat: minder afval en minder energieverbruik omdat het beton vervangt – wat veel energie kost om te produceren – én een product dat je veilig in een dijk kan toepassen.

Eric: “Maar het meest trots ben ik op de bevlogenheid waarmee onze dijkwerkers zich inzetten voor innovatie.” Daar sluit Erik zich bij aan: “De wil om te innoveren is echt een intrinsieke motivatie bij onze collega’s.”

De markt uitdagen

Waterschappen weten marktpartijen en kennisinstituten op tijd bij vernieuwende projecten te betrekken. Door die intensieve samenwerking zien Eric en Erik dat kansrijke innovaties verder worden gebracht. “Het gebruik van elektrisch materieel bijvoorbeeld”, aldus Eric. “Ik kijk met grote interesse naar de stappen die zijn gezet op weg naar emissieloos bouwen. Het HWBP neemt wat dat betreft echt een vooraanstaande positie in.

Wij durven de markt uit te dagen hiermee aan de slag te gaan en die handschoen pakken veel aannemers op.” Een goed voorbeeld hiervan vindt hij de innovatieve aanbesteding van het project Sterke Lekdijken van Hoogheemraadschap.

De Stichtse Rijnlanden. Het projectteam zette concurrerende partijen bij elkaar en beloonde hen als het ware voor vernieuwende technieken in de uitvoering. Eric: “Zo creëerden zij een situatie waarin innovatie echt een kans kreeg.”

Minder robuuste ontwerpen

Bij innovatie denk je al snel aan techniek, maar niet alle innovaties zijn zichtbaar met het blote oog. Innovatieve rekenmethodes zie je bijvoorbeeld niet, maar leveren wél veel op. We hebben de rekenregels voor het faalmechanisme piping aangescherpt. Erik: “Dat was een heel waardevolle innovatie, want we hebben daardoor beter zicht op waar we wel en niet op korte termijn moeten investeren.

Met meer verfijnde rekenmethodes kunnen we beter bepalen hoe sterk een dijk werkelijk is en moet zijn. We bereiden in het HWBP de dijken immers voor op omstandigheden die we nog niet of zelden hebben meegemaakt. We willen zeker weten dat versterking onvermijdelijk is.” Besparingen kunnen met deze verfijnde aanpak oplopen tot wel meer dan 20 procent.

Tegelijkertijd kun je met deze informatie naar de omgeving beter onderbouwen waarom een dijkversterkingsproject echt nodig is.

(het gesprek gaat verder onder de foto)

Gewoon niet altijd even leuk

De stap van innovatief concept naar daadwerkelijke toepassing in de praktijk: daar ligt de grootste uitdaging. “Innoveren is gewoon niet altijd even leuk”, aldus Erik. “Dat leerden we bijvoorbeeld bij het voorkomen van schade aan woningen langs de Lek binnen het HWBP-2.” Het waterschap stak zijn nek uit voor het toepassen van een nieuwe techniek: opvijzelen van woningen. Later bleek dat voor sommige huizen de schade alsnog optrad.

Erik: “Dat was een teleurstelling voor alle partijen. Natuurlijk lossen we dat weer op, maar de les was duidelijk: innoveren gaat met vallen en opstaan. Het kan altijd anders lopen dan je denkt. Het vergt lef om onbekend terrein te betreden en daarin moeten we elkaar steunen.”

Partijen slim samenbrengen

Ook op bestuurlijk niveau is geregeld een gezonde dosis durf nodig. Erik merkt dat waterschapsbestuurders een belangrijke rol spelen in het succes van innovaties. Als zij binnen hun projecten duidelijk voor innovatie durven te kiezen, brengen zij de balletjes aan het rollen. Bijvoorbeeld door een focus te leggen op emissieloos of duurzaam bouwen.

Ook de directieleden hebben hierin een belangrijke rol. Desgevraagd zien de heren het tonen van lef ook terug in elkaars werkwijze. Zo weet Eric raad met lastige, taaie dossiers, vertelt Erik. “De alliantie is soms een wirwar van belangen. Ik vind het indrukwekkend hoe Eric al die partijen slim samen weet te brengen. Hij doet goed doordachte voorstellen en beschikt over doorzettingsvermogen. Zo creëert hij draagvlak.”

Op zijn beurt waardeert Eric dat Erik niet schroomt om binnen de alliantie lastige gesprekken aan te gaan. “Erik durft moeilijke kwesties bespreekbaar te maken”, vertelt hij. “Hij is oplossingsgericht en zegt waar het op staat. Dat is ook echt nodig, wil je als alliantie het gezamenlijke doel bereiken.”

“Je staat er in onze alliantie niet alleen voor”

De weg naar succesvolle toepassing

De gedeelde ambitie zien de directeuren ook terug bij de waterschappen. Zo ontwikkelde Waterschap Rivierenland met Deltares een grofzandbarrière. Het waterschap heeft bloed, zweet en tranen in deze innovatie zitten en onderzoekt nu waar deze in hun eigen projecten kan worden toegepast.

“Mooi om te zien dat het concept al is overgedragen aan Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, die het nu gaat toepassen in hun dijkproject. Dat vind ik een prachtig voorbeeld van hoe een alliantie werkt”, vertelt Eric. Erik:

“De weg naar een succesvolle toepassing van een innovatie is lang en zit vol met hobbels. Daar kun je soms moedeloos van worden. Daarom is het zo belangrijk dat we elkaar steunen.”

Comply or explain

De alliantiepartners dragen gezamenlijk de risico’s die bij innoveren horen. We bieden een vangnet, maar daarbij hoort ook dat innoveren niet meer vrijblijvend is. “Als een innovatie toepasbaar is in je project moet je hem ook toepassen, tenzij er een goede reden is om dat niet te doen”, aldus Eric. “Alleen dan realiseren we het rendement. Het is dus comply or explain.”

Waterschappen krijgen daarnaast de opdracht om nieuwe kennis te delen. Die mag niet verloren gaan. Om die reden hebben we De Innovatieversneller, organiseren we onder andere kennisbijeenkomsten en zetten we innovatieprojecten in de schijnwerpers op de website en in het HWBP-magazine. “Weten wat er allemaal te koop is, is een continu aandachtspunt voor ons”, vertelt Erik. “Het zou zonde zijn als een projectteam een bestaande innovatie mist die goed in hun project had gepast.”

Midden in de ontdekkingstocht

Projectmanagers worden geacht een project binnen de gestelde tijd en het gestelde budget af te ronden. Zij zijn dus gebaat bij stabiliteit. Maar als een waterschap kiest voor een stabiel project in tijd en geld, kan dat betekenen dat er innovatiekracht verloren gaat. Het vergt lenigheid om een nieuwe methode te omarmen. Je komt daarbij onvermijdelijk voor dilemma’s te staan. Eric: “Het is belangrijk om die te delen. Met elkaar, maar ook met ons als programmadirectie. Zodat we samen kunnen zoeken naar oplossingen die goed zijn voor het project en het programma als geheel.” Erik: “Je staat er in onze alliantie niet alleen voor. Je kunt veel hebben aan de innovaties van anderen. Bovendien breng je andere projecten weer verder met jouw opgedane kennis.” Ook van aannemers hoort de directie graag: wat hebben zij nodig om een nieuwe techniek toe te passen zonder de stabiliteit van het project te verstoren? Erik: “We zitten midden in deze ontdekkingstocht.”

(het gesprek gaat verder onder de foto)

Verenigd in één ambitie

Het HWBP op zich is al een innovatie. De alliantie is een unieke samenwerkingsvorm om gezamenlijk een heel groot maatschappelijk vraagstuk op te lossen: hoe houden we Nederland waterveilig?

Erik: “Dat doen we met veel partijen, elk met een eigen organisatie, bestuur en verantwoordelijkheid. Dat het lukt om dat allemaal te verenigen in één ambitie, dat is bijzonder.”

Eric: “We bouwen voort op elkaars kennis en ervaring, we steken elkaar aan met ons enthousiasme. Wij zien het als programmadirectie als onze rol om die alliantiegedachte levend te houden – en om te zetten in concrete resultaten. Nieuwe technieken en ideeën, verbeterde processen of verrassende combinaties daarvan: onze innovatiekracht is de sleutel tot succes.”