Stuurmanskunst in dijkversterking: het speelveld van het HWBP

Het HWBP wordt steeds zichtbaarder. Op veel plekken in het land kunnen mensen buiten zien hoe wij Nederland waterveilig houden. “Er wordt op dit moment aan 600 kilometer dijk gewerkt, waarvan ruim 100 kilometer in uitvoering is”, vertelt Erik. “Tegelijkertijd is het tempo nog niet op het niveau dat we ons hadden voorgenomen. Bovendien loopt de totale opgave volgens de meest recente inzichten verder op. En de kosten worden hoger dan we eerder hadden ingeschat. Om de problemen van morgen het hoofd te bieden zijn bestuurders in de alliantie met elkaar in gesprek. De uitdagingen zijn groot.”

Uitdagende tijden voor het HWBP

Waterveiligheid staat voor de alliantie voorop. Dat betekent dat het tempo waarin we werken omhoog moet. In 2050 moeten alle keringen namelijk aan de waterveiligheidsnorm voldoen. Eric: “De in maart 2023 gekozen bestuurders van de waterschappen komen in een roerige tijd aan boord. Het zijn uitdagende tijden voor het HWBP.” Erik: “Dit najaar voeren we belangrijke gesprekken met de bestuurders. Er moeten lastige keuzes worden gemaakt. We hebben een opgave die gerealiseerd moet worden. De hoe-vraag moeten we samen beantwoorden. De uitkomst van de bestuurlijke gesprekken is bepalend voor hoe we als uitvoeringsprogramma de komende jaren verder gaan.”

In december 2022 nodigde minister Harbers alle bestuurders van het HWBP uit voor een gesprek in de bouwkeet van HWBP-project Gorinchem - Waardenburg. De minister gaf daarin een signaal af aan de 22 alliantiepartners: laten we dit samen tot een succes maken. “Het alliantiegevoel wordt de komende tijd alleen maar belangrijker”, benadrukt Eric. “Als alliantiepartners alleen vanuit eigenbelang naar de toekomst kijken, wordt het erg ingewikkeld om onze ambities als alliantie waar te maken. Die ontmoeting met de minister vormde een goede basis voor de bestuurlijke gesprekken van dit najaar.”

Samenwerken is belangrijk, tempo ook

Hoe kijkt de programmadirectie naar het thema van dit projectenboek? Erik: “Je kunt een dijk niet los zien van zijn omgeving. Dat is de context waarin wij ons werk doen. Samen met bewoners, lokale en professionele gebiedspartners en medeoverheden maken we de dijk.” Eric: “Het HWBP heeft als ambitie om met de middelen die we hebben binnen

de projecten zo veel mogelijk maatschappelijke waarde te creëren. Met een dijk die rechtdoet aan het landschap en de natuur, waar mensen hun hond uitlaten, een fietstocht maken of bij een zwemplas in de zon liggen. Daarom kijken waterschappen of zij andere gebiedsopgaves aan hun projecten kunnen koppelen.”

Op dit vlak zien de directeuren wel een spanningsveld. Enerzijds heb je de betrokkenheid van de omgeving en gebiedspartners nodig voor een soepel verloop van je project. Anderzijds haal je met andermans opgaven ook andermans planning je project binnen. “En dat kan effect hebben op het tempo van het HWBP”, vertelt Eric. “We zien waterschappen daarmee worstelen. Ook minister Harbers riep waterschappen tijdens de ontmoeting vorig jaar op: samenwerken is belangrijk, maar soms moet je gewoon kiezen voor het tempo.” Erik: “Communiceer daarom als initiatiefnemer op tijd en helder over de kaders van je project. Binnen welk budget en tijdspad is er ruimte om projectonderdelen te koppelen? Voor welke onderdelen moet de gebiedspartner eigen middelen inbrengen? Dit proces vergt stuurmanskunst van de waterschappen.”

Bij die stuurmanskunst hoort ook: op het juiste moment contact leggen met de omgeving en gebiedspartners. “Over het algemeen geldt: wees daar op tijd bij, maar niet voordat je veiligheidsopgave helder is”, licht Erik toe. “Ik heb meegemaakt dat bewoners al waren opgetrommeld, terwijl later bleek dat de dijkversterking toch niet nodig was.” Ook met de bevoegde gezagen zoals gemeente en provincie moet je vroegtijdig om tafel. “Zo voorkom je dat je elkaar verrast. Het liefst weet je in een vroeg stadium hoe zij zich zullen opstellen bij het beoordelen van jouw projectplan en je latere vergunningaanvraag. Dan kun je daar al rekening mee houden bij het opstellen van het plan. Hetzelfde geldt voor natuur- en rivier- beheerders. De ervaring leert dat de waterschappen eerder en duidelijker met de betrokken partijen in gesprek moeten, zodat andere overheden ook hun verantwoordelijkheid nemen.”

Omgevingsmanagement is hard werken

Erik en Eric zien dat omgevingsmanagement een succesfactor is voor HWBP-projecten. Erik: “Omgevingsmanagers hebben oog voor alle belangen die in en om een project spelen. En welke impact en risico’s die voor het project kunnen hebben. Je gaat een langdurige en intensieve samenwerking aan met alle belanghebbenden in het gebied. Het is de kunst om daar een zorgvuldig proces bij te bedenken. Zodat de partijen aan het einde van het project zeggen: ‘Het is misschien niet allemaal gegaan zoals wij hadden gehoopt, maar we begrijpen waarom deze keuzes zijn gemaakt.’ Makkelijker gezegd dan gedaan; goed omgevingsmanagement is hard werken en vraagt tijd.” Om waterschappen te ondersteunen in het verder ontwikkelen van dit vak, is er de Community Omgevingsmanagement. “We organiseren bijeenkomsten en opleidingen waarin praktische vraagstukken en dilemma’s aan de orde komen. We willen de kennis op dit gebied blijven ontwikkelen en delen.”

Volop nieuwsgierigheid

De directie ziet tot hun vreugde dat waterschappen elkaar steeds vaker opzoeken. “De programmadirectie ondersteunt dit door het organiseren van kennisuitwisseling en gezamenlijke kennisontwikkeling”, aldus Eric. “De bijeenkomst over de twee fasen aanpak was bijvoorbeeld heel inspirerend. We brachten waterschappen en de marktpartijen bij elkaar om te vertellen over hun onderlinge manier van samenwerken. We zagen volop nieuwsgierigheid, mooi om te zien. Maar ik zie mogelijkheden om de samenwerking tussen alliantiepartners verder te intensiveren. Sterker nog: ik ben ervan overtuigd dat dat noodzakelijk is om de opgave met elkaar waar te maken. Een voorbeeld: de arbeidsmarkt voor projectprofessionals is krap en blijft krap. Dat geldt voor opdrachtgevers, maar ook voor marktpartijen. Er is daarnaast toenemende concurrentie tussen de waterbouwprojecten en andere opgaven, zoals de energietransitie. Het is dus belangrijk om personeel – en daarmee kennis – te behouden en het werk zo efficiënt mogelijk te doen. Een alliantie als het HWBP met een continue werkstroom tot 2050 moet dit toch kunnen organiseren en borgen?”

“Denk ook aan het bundelen van opgaven van verschillende waterschappen en een gezamenlijke aanbesteding”, voegt Erik toe. “Een mooi voorbeeld is het innovatieproject Samenwerking Kunstwerken. Daaruit ontstond de ambitie om in een regio een aantal kunstwerken waterschapsoverstijgend aan te besteden. Dit wordt nu uitgewerkt.” Erik: “Als een dijk die versterkt moet worden in twee waterschapsgebieden ligt, kun je kijken of je dezelfde oplossing over de gehele lengte kunt toepassen. Dit soort kansen zie je alleen maar als je elkaars opgaven naast elkaar legt. Dat zouden we meer moeten doen. Uiteindelijk wordt onze aanpak hierdoor slimmer, sneller en goedkoper.”

Koploper in emissieloos materieel

Klimaatverandering, de circulaire economie, het arbeidstekort: HWBP-projecten zijn sterk onderhevig aan allerlei maatschappelijke ontwikkelingen en discussies. “We blijven een bijzonder uitvoeringsprogramma”, vindt Erik. “Het is geen afgebakend plan dat we alleen maar hoeven uit te rollen. We moeten onszelf steeds weer opnieuw uitvinden en antwoorden vinden op vraagstukken die op ons pad komen. Dat is het mooie aan werken aan het HWBP.” Eric: “Om onze opgave te realiseren is er behoefte aan duidelijkheid en stabiliteit in wet- en regelgeving. Ook rondom de stikstofproblematiek. Bijna alle projecten krijgen in meer of mindere mate last van de stikstofwetgeving. Doordat ze bijvoorbeeld niet zomaar een vergunning krijgen voor de uitvoering van het project. We zijn nog op zoek naar de beste manier om daarmee om te gaan.” Erik: “Gelukkig zijn we goed op weg naar een CO2-vrije uitvoering van onze werken. Daarin zijn we echt koploper: bijna geen andere branche van de weg- en waterbouw werkt zo veel met emissieloos materieel.”

Ondertussen worden de klimaatscenario’s van het KNMI en de rapporten van het IPCC er niet bepaald rooskleuriger op. “We kijken nu of we in de huidige projecten al rekening moeten houden met de langetermijneffecten van klimaatverandering”, vertelt Eric. “Dat kan op diverse manieren: bijvoorbeeld door het ontwerp erop aan te passen of een andere oplossing te bedenken. Soms kun je beter geen oplossingen gebruiken die toekomstige dijkversterkingen bemoeilijken. En het kan slim zijn om nu alvast ruimte te reserveren voor toekomstige dijkversterkingen.”

We pakken de kaart erbij

Gelukkig hoeven we al deze maatschappelijke uitdagingen niet alleen op te lossen. “Vanaf de start van het HWBP was het innovatieprogramma een belangrijk onderdeel”, aldus Erik. “En dat is het nog steeds. We werken daarin nauw samen met ingenieursbureaus en kennisinstellingen. Als HWBP zijn we ook een graag geziene partner bij onderzoeken op het gebied van waterveiligheid van universiteiten en wetenschappelijke programma’s. Bovendien wordt de band met andere landelijke investeringsprogramma’s steeds hechter. Bijvoorbeeld met de Programmatische Aanpak Grotere Wateren. Dat programma richt zich vooral op waterkwaliteit en natuur, maar moet wel vaak op dezelfde locaties zijn als wij. We kijken nu voor de IJssel- Vechtdelta en een deel van de Waddenzee hoe we de twee programma’s beter op elkaar kunnen afstemmen, samen met alle partners in het gebied. We pakken de kaart erbij en proberen een concrete oplossing te bedenken die recht doet aan al die belangen. Dit willen we ook doen met andere programma’s, zoals Integraal Riviermanagement en het Nationaal Programma Landelijk Gebied. Als programmadirectie zien we het als onze rol om dit soort kansen te signaleren en benutten, zodat alle HWBP-projecten daarvan kunnen profiteren.”

Een echt Nederlandse opgave

De directeuren zijn het erover eens: we mogen trots zijn op het werk dat we samen verzetten. De schop gaat op steeds meer plekken in de grond. Erik: “Het is een oer-Nederlandse opgave met een heel duidelijke maatschappelijke relevantie. Dit werkt voor dijkwerkers enorm motiverend. We zien hoe hard zij werken en hoe trots zij op hun werk zijn.” Eric: “De waterveiligheidsopgave neemt alleen maar toe. We moeten samen de schouders eronder blijven zetten. Zoek elkaar dus op! We doen allemaal belangrijke ervaring op waarmee we elkaar kunnen inspireren. Investeer in leren en kennisuitwisseling. Je hoeft het bij het HWBP niet alleen te doen!